İSTANBUL KARASURLARI Bir Dünya Mirası Alanının Korunması 22 Mayıs 2017 Pazartesi 18:30 İTÜ Taşkışla 109 Prof. Dr. Zeynep AHUNBAY Tarihi İstanbul’u çevreleyen kara ve deniz surları kentin antik dönemden günümüze ulaşan önemli arkeolojik varlıklarıdır. Büyük bir kısmı beşinci yüzyılda, II. Theodosius döneminde yapılan Kara Surları, hareketli bir topoğrafya üzerinde 7 km uzanan, görkemli bir peyzaj ögesidir. Yüksek kuleli beden duvarları, önsur ve hendek ögelerinden oluşan Theodosius Surları güneyde Marmara Denizi kıyısından başlayarak, kuzeyde Tekfur Sarayına dayanmaktadır. Surların Haliç’e inen kuzey ucu Ortaçağ’da yapılmıştır ve “Komnen Surları” olarak anılmaktadır. Karasurları üzerinde yedi kapı bulunmaktadır. Bunlardan Yedikule’deki Altın Kapı Bizans döneminde imparatorlarının törensel girişidir. Osmanlı döneminde kentin esas girişi Edirnekapı’ya alınmış; kapının iç kısmında “Kara Gümrüğü” oluşturulmuştur. Savunma yapısı olan Surlar yapıldıkları tarihten itibaren İstanbul’un kuşatmalara direnmesinde önemli rol üstlenmiş; Osmanlı egemenliğine geçinceye kadar sürekli bakımla güçlü tutulmuşlardır. Osmanlı döneminde askeri önemi kalmayan Karasurları 1509, 1766 depremlerinde ciddi hasarlar görmüş ve kısmi onarımlar yapılmıştır. Cumhuriyet döneminde hazırlanan ilk İstanbul Planında Surlar saygıyla ele alınmış; içte ve dışta koruma alanları tanımlanmıştır. Yeni kent planına bağlı olarak 1950’lerde açılan yeni yollar çevresinde, Yedikule, Topkapı ve Edirnekapı’da onarımlar yapılmıştır. 1985 yılında “İstanbul’un Tarihi Alanları” arasında Dünya Mirası Listesine giren Karasurları, korunmasından sorumlu olan İBB tarafından ilgiyle ele alınarak, belgeleme ve onarımlar başlatılmıştır. Uluslararası koruma ilkelerine göre, evrensel öneme sahip Karasurlarının korunmasında sürekli bakımın sağlanması, risklere karşı gerekli önlemlerin alınması, çevrede olumsuz değişimlere izin verilmemesi gerekir. Çevredeki olumsuz değişimler rahatsız edicidir. İstanbul kent yönetiminin hem çevredeki oluşumları özenle denetlemesi, hem de strüktürel vb. yönlerden acil müdahale gerektiren durumları belirleyerek, harekete geçmesi uygun olacaktır. Karasurları 1999 depreminden de olumsuz etkilenmiştir; birçok kule ve duvar hasarlıdır. Önlem alınmadığı takdirde kayıplar hızla artacaktır. İyi yetişmiş sürekli bakım ekipleri Dünya Mirasının geleceğe güvenle aktarılması için bir gerekliliktir. Karasurlarının halka sunumu önemlidir. Yayalar sur önünde ve gerisinde güvenle yürüyebilmeli, Theodosius surlarının üçlü sistemi (hendek, önsur, beden duvarları ve kuleler) algılanabilmeli, turistler yer yer duvarların üstüne çıkarak çevreyi izleyebilmelidir. Gelişigüzel ağaçlandırmanın ve peyzaj düzenlemelerinin, kaldırımlar boyunca yapılan alçak çevre duvarlarının gözden geçirilmesi, arkeolojik kalıntıları öne çıkaran bir Sur peyzajı sunumu üzerinde çalışılması beklenmektedir.

Sanatın Kurumsallaşma Sürecinde İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Doç.Dr.Ayşe Hazar Köksal 8 Mayıs 2017 18:30 İTÜ Taşkışla Sanat dünyası üretici, tüketici ve dağıtıcı olmak üzere farklı aktörlerin etkileşimde olduğu bir sosyal ağ olarak tanımlanır. Bu aktörler arasında, sanat müzesi, üretici, tüketici ve dağıtıcı aktörlerin kesişiminde yer almakla kalmaz. Bunun ötesinde, ulus devlet ve modernitenin kurgulanışında üstlendiği rol ve bu rolü meşrulaştırdığı otoriter bilgi rejimi ile bu aktörlerin tanımlanması, değişmesi ve dönüşmesinde etkin olur. Zira, sanat müzesi, anlık ile kadim olanın, çağdaş ile tarihin belirlendiği en etkin, ritualistik mekanlardan biridir. Bu nedenle de, sanat dünyasını oluşturan bu aktörlerin, başta sanatçı ve yapıtı olmak üzere kurumsallaşma ve özerkleşme arasında gidip gelen devinimin, mücadelenin en etkin alanı yine sanat müzesidir. Bu konuşmada, Türkiye’nin ilk modern, kamusal sanat müzesi olan İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nin tarihi ekseninde, Türkiye’de sanat dünyası kurumsallaşma ve özerkleşme kavramları çerçevesinde ele alınacaktır. Kuruluş tarihi olan 1937’den itibaren, müze ile sanat dünyasının birbirlerinin dönüşümüne etkileri kırılma noktaları ve vaka analizleri üzerinden izlenecektir. Bu çerçevede, Türkiye sanat dünyasının kurumsallaşma ve özerkleşme arafında kalma halinin özgünlüğü ve bu özgünlüğün yeni sanat tarihi yazımına etkileri tartışılacaktır. Doç. Dr. Ayşe H. Köksal, Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun olduktan sonra, İTÜ ve Maastricht Üniversitesi ortak programı olan Bilim, Teknoloji ve Toplum alanında müzecilik ve teknoloji üzerine yüksek lisans tezini tamamlamıştır. Doktorasını Prof. Dr. Ayla Ödekan danışmanlığında, İTÜ Sanat Tarihi Doktora programında İstanbul Resim ve Heykel Müzesi ekseninde sanatın kurumsallaşması üzerine yapmıştır. Halen Özyeğin Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Genç Sanat, Artist, Sanat Dünyamız gibi dergilerde çağdaş sanat, müze, bienal ve kurumlar üzerine yazıları bulunan Köksal, Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği (AICA) ve College Arts Association üyesidir. Çalışma alanları arasında sanat ve müzeleri, sanatın örgütlenme biçimleri, müze ve mimari, çağdaş sanat ve piyasa ilişkisi, kent ve imge, kültür politikaları, kültür endüstrisi ve yaratıcı endüstri gibi konular bulunmaktadır.

DOLMABAHÇE SARAYI’NIN İNŞA SÜRECİ, MEKÂN VE TEŞKİLÂT 19. yüzyılın ilk çeyreğinde, özellikle de Yeniçeri Ocağı’nın lağvedilmesinden sonra Osmanlı devlet teşkilatında reform çalışmaları başlatıldı. II. Mahmud’un (s. 1808-1839) liderliğinde başlatılan yenileş(tir)me çalışmaları çerçevesinde saray teşkilat ve teşrifatında da yapılandırmalara gidildi. Osmanlı Devleti’nin yükseliş ve ihtişam yüzyıllarında Topkapı Sarayı, Devletin en üst düzeyde temsil edildiği mekânken 1830’da, II. Mahmud’la beraber terkedilmiş ve bir daha daimi ikametgâh olarak kullanılmamıştır. Bu sarayın terkedilmesinden sonra ise Tarabya Köşkü ile 1832’de inşası tamamlanan eski Çırağan ve eski Beylerbeyi sarayları kullanılmış; yanısıra eski Beşiktaş Sarayı da kullanılmıştır. Ancak zamanın gerekleri ve ortaya çıkan yeni siyasi ve diplomatik koşullara uygun yeni bir saray inşası fikri Sultan Abdülmecid (s. 1839-1861) ile gündeme gelmiştir. Belgelerde geçen adıyla Beşiktaş Sahilsaray-ı Hümâyûnu’nun önceleri tamir edilmesi sözkonusu olmuşken daha sonra eski sarayın tamamen yıkılarak yeni bir sarayın inşasına başlanmıştır. Yapımına 13 Haziran 1843 yılında başlanan (yeni) Beşiktaş Sahilsaray-ı Hümâyûnu görkemli mimarisinin yanında ve belki ondan daha çok dönemin koşullarına göre yeniden yapılandırılan saray teşkilat ve teşrifatına uyumlu olarak tasarlanmıştı. Yapımı 1856’da tamamlanan saray 1877 Nisan ayına kadar kullanılmış; II. Abdülhamid’in (s. 1876-1909) saltanat yıllarında yerini Yıldız Sarayı’na bırakmış, II. Meşrutiyet döneminde (1909-1918) yeniden saltanat makamına dönüştürülmüştür. Yakın tarihimiz açısından böylesine önemli bir sahne olan Beşiktaş Sarayı, ya da bugünün ifadesi ile Dolmabahçe Sarayı’nın inşa süreci, mimar ya da kalfaları, yapı malzemesi, maliyeti, mekânları ve teşkilatına ilişkin belgesel çalışmaların eksikliği bu alandaki çalışmamızın hareket noktası olmuştur. Osmanlı Arşivi’nde 2003’ten bu yana araştırmaya açılan Hazine-i Hâssa Nezareti, Mâbeyn-i Hümâyûn, Darbhâne-i Âmire gibi tasnifler özelde Dolmabahçe Sarayı genelde ise 19. Yüzyıl Osmanlı sarayını her yönüyle ele almayı zorunlu kılmıştır. Sunumda, 2007-2015 yılları arasında hazırlanan doktora tezimiz çerçevesinde Dolmabahçe Sarayı’nın inşa süreci ve mekânlarına ilişkin özgün bulgulara yer verilecek; değerlendirilen arşiv malzemesi hakkında da genel anlamda bilgi verilecektir. CENGİZ GÖNCÜ 1967 yılında İstanbul’da doğdu. 1984 yılında İstanbul Pertevniyal Lisesi, 1989 yılında M.Ü. İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. 2000 yılında M.Ü. Arap Dili ve Belağati Anabilimdalı’nda ilk Yüksek Lisansını, 2006 yılında ise İ.Ü. Tarih Anabilim Dalı’nda “Beylerbeyi Sarayı” konulu ikinci Yüksek lisansını tamamladı. 2007 yılında aynı üniversitede başladığı doktora çalışmasını “Dolmabahçe Sarayı’nın İnşa Süreci, mekan ve Teşkilat” isimli teziyle 2015 yılında tamamladı. İlahiyat Fakültesi öğrenim görürken 1986 yılında Milli Saraylar Daire Başkanlığı’nda Arapça Rehber olarak çalışmaya başladı. 2004-2010 yılları arasında Milli Saraylar Arşivi’nin sorumlusu olarak görev yaptı. 2010 yılı Mayıs ayında Beylerbeyi Sarayı’nda Saray Müdür Yardımcısı olarak göreve başladı. 1 Haziran 2012 tarihinden itibaren Dolmabahçe Sarayı Müdürü olarak göreve başladı. 1 Temmuz 2016 tarihinden itibaren ise aynı kurumda Müzecilik ve Araştırma Şefi olarak görev yapmaktadır.

MİM-AD SEMİNERİ: İstanbul Tarihi Yarımada’da Tanzimat Dönemi İdari Yapıları Gözde ÇELİK 20 Mart 2017 18:30 Taşkışla Doktora Seminer Salonu Tanzimat döneminde Tarihi Yarımada’da, kentsel dokunun ölçeğini değiştiren, yeni işlev içeren ve modern yapım teknikleriyle gerçekleştirilen yapıların inşa edilmesi, üst düzey devlet görevlilerinin politik gelişmeleri takip edebilmek amacıyla Bâbıâli’ye yakın olmak için yaptırdıkları Avrupai görünümlü büyük konaklar, bölgenin bürokratik ağırlık merkezi olarak önemini koruduğunu ortaya koymaktadır. İnşaat işleri ve idari mekanizma göz önüne alındığında, Tarihi Yarımada’da, özellikle dönemin önde gelen devlet adamı Mustafa Reşid Paşa’nın etkin olduğu 1840-1858 arasında, mimari programın yoğunluğu gözlenmektedir. Bu dönemde Limon İskelesi Karakolu, Hazine-i Evrak, Telgrafhane-i Amire gibi nispeten küçük ölçekli ilk kâgir devlet yapıları inşa edilmiş, bunun yanı sıra, prestij yapısı olarak Darülfünûn gibi ölçek değiştiren bir yapının inşa süreci başlamıştır. Bu gelişmeler, Tanzimat devlet adamlarının idari bölgeye sistemli yaklaşımını ve devrin yeniliğe açık enerjisini ortaya koymaktadır. Önceleri Sadrazamın konutu ve idari merkez konumundaki Bâbıâli binası da bu dönemde konut özelliğinden sıyrılarak tamamen bakanlık ve meclislerin yerleşimi için kâgir biçimde inşa edilmiştir. 1864-1870 arasındaki dönemde, Harbiye Nezareti binaları ile, bölgede devlet eliyle yapılan büyük ölçekli ve iddialı projelerin sürekliliği sağlanmıştır. Özellikle 1865 Hocapaşa yangını sonrasında, özel mülkiyete ait kâgir konak yapımının hızlanmasıyla, Batılı bir görünüm kazanan bölgenin mimari dokusu değişmiştir. Öte yandan, Tanzimat Dönemi’nde bürokratik anlamda genişlemenin artması ve kurumsallaşma denemeleri nedeniyle, Şehremaneti ve Zaptiye gibi bazı idari birimlerin, çalışma mekânı açısından zaman zaman yer değiştirdikleri, mevcut eski yapıları kullandıkları ve yeni bina ihtiyacının karşılanamadığı gözlenmektedir. Çalışma sonucunda elde edilen veriler ışığında, idari birimlerin kullanmış oldukları yapıların izleri sürülecek, bu binalar yer seçimi, plan özellikleri, stil, malzeme ve yapım teknikleri açısından değerlendirilerek dönemin bürokrasisinin mimari yansımaları ortaya konulacaktır. Gözde Çelik 1997 İTÜ Mimarlık Lisans, 2000 İTÜ Mimarlık Tarihi Yüksek Lisans Programı mezunu. 2007 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde Prof. Dr. Zeynep Kuban yürütücülüğünde “İstanbul Tarihi Yarımadası’nda Tanzimat Dönemi İdari Yapıları” başlıklı doktora tezini tamamladı. Halen Yeditepe Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde Yrd.Doç.Dr. olarak görev yapmaktadır.

İstanbul'un Bizans Dönemi Sarnıçları: İmparatorluk Başkentinde Mimari Yapım Teknikleri ve Tasarım Üzerine Değerlendirmeler Su kaynakları açısından elverişsiz bir yarımada üzerine kurulan İstanbul’un su şebekesi, II. yy.’dan itibaren kente su sağlayan, temeli Hellenistik ve Roma mühendisliğine dayalı isale hatlarından beslenmekteydi. IV. yy.’da inşa edilen Valens isale hattına sonraki dönemlerde bazı eklentiler yapıldıysa da, kentin su temin alt yapısı, zaman içerisinde aşamalı olarak çökmüş, VI. ve VII. yy.’lardan itibaren inşa edilen sayısız sarnıç kentin başlıca su temin unusuru halini almıştır. V. ve VI. yy.’larda Konstantinopolis’in nüfusunun yaklaşık olarak dört yüz ila beş yüz bin arasında olduğu tahmin edilmekte, Orta Bizans Dönemi’nde ise bu sayının yarı yarıya azaldığı düşünülmekle birlikte yazılı kaynaklarda, XI. yy.’da kente iki yeni büyük göç dalgası olduğu belirtilmektedir. Kent nüfusundaki bu yeni artışın sonucu olarak konutlar, manastırlar ve kamusal gereksinimler için yeni sarnıçlar inşa edilmiş olmalıdır. Tarihi Yarımada’daki Bizans Dönemi sarnıçlarının bütüncül olarak incelenmesi sürecinde mevcut literatürün gözden geçirilmesi ve saha çalışmalarına ilave olarak arşiv verilerinin değerlendirmesi suretiyle 158 adet sarnıç tespit edilmiş olup, bu sayının 57 adedini daha önce yayınlanmamış yapılar oluşturmaktadır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler üzerinden, yapılara ait yazılı ve görsel verileri içeren ve iki nüshadan oluşan yapı bilgi fişleri hazırlanmış, kataloglanan sarnıçlar, Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) teknolojisi ile Tarihi Yarımada topoğrafik haritası üzerine koordinatlı olarak işlenerek akıllı veri haline getirilmiştir. Seminer kapsamında, İstanbul Tarihi Yarımada’daki Bizans Dönemi sarnıçlarının tespiti ve analizleri üzerine İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü’nde Prof. Dr. İlknur Kolay’ın danışmanlığında yürütülen doktora tez çalışmasıyla elde edilen veriler ışığında plan özellikleri, yapım teknikleri ve malzeme açısından varılan sonuçların bir özeti ortaya konulacaktır. Kerim Altuğ İstanbul Üniversitesi, Klasik Arkeoloji Bölümü’nde lisans ve lisansüstü eğitiminin ardından, İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Prof. Dr. İlknur Kolay danışmanlığında hazırladığı “İstanbul’da Bizans Dönemi Sarnıçlarının Mimari Özellikleri ve Kentin Tarihsel Topografyasındaki Dağılımı” başlıklı doktora tezini tamamladı. Uzmanlık alanı Geç Antik ve Bizans Dönemi arkeolojisi ve mimarlığı olup, mesleki kariyeri boyunca Sagalassos ve Perge başta olmak üzere yerli ve yabancı pek çok kazıda görev yaptı. Ayrıca Ayasofya Müzesi’nde asistanlık, Alman Arkeoloji Enstitüsü İstanbul Şubesi’nde kütüphane sorumlusu görevlerinde bulundu. Kamudaki görevi Tarihi Yarımada’da raportör arkeolog olarak sürmekte, aynı zamanda yarı zamanlı öğretim görevlisi sıfatıyla Sanat ve Mimarlık Tarihi dersleri vermektedir.